De moeizame relatie tussen Nederland en haar natuur
- Renate Rijerkerk
- 3 okt 2022
- 7 minuten om te lezen
Bijgewerkt op: 27 nov 2022
Je hoort vaak op het nieuws dat het slecht gaat met de natuur. Zo staat Nederland onderaan de lijst als het aankomt op biodiversiteit. Veel soorten lijden onder het Nederlandse bodemgebruik. Hoewel de bewustwording begint te komen voorloopt de voortgang nog krapjes.
Je kan er niet omheen dat er in Nederland een biodiversiteitscrisis gaande is. Door intensieve landbouw, hoge stikstof en droogte zien we achteruitgang bij veel soorten. Insecten, boerenlandvogels en zoogdieren lijden hier het zwaarst onder. Het gaat daarentegen wel beter met de grotere zoogdieren, maar hun verspreiding blijft gering. Om dit beter te begrijpen moeten we naar het algehele plaatje van de natuur in Nederland.
De huidige staat van de Nederlandse natuur
Na de industriële revolutie is het Nederlandse landschap sterk veranderd. De ongerepte natuur heeft plaats gemaakt voor: wegen, woningen, maar vooral voor landbouwbedrijven.
De Nederlandse grond werd in 2020 voor 49% gebruikt voor landbouw en bestaat voor 27% natuurlijke grond. Slechts 16% van het gehele oppervlak gaat uit naar bos, heide. 11% gaat uit naar water, strand en duinen.
Hoewel landbouw en natuur overlappen, is de huidige landbouw cultuur juist grotendeels schadelijk voor de natuur en biodiversiteit. Er heerst in Nederland een monocultuur als het aankomt de akkerbouw. Dat betekent dat één gewas gekweekt wordt, wat de bodem uitput. Boerenbedrijven zijn er vooral op gericht om zo veel en zo efficiënt mogelijk te produceren. Nederland is namelijk een koploper als het aankomt op landbouw innovatie.
Niet gek, want als je aan het Nederlandse landschap denkt zie waarschijnlijk grote akkers voor je of uitgestrekte weilanden.
De problemen in de weilanden
Hoewel de weilanden zich wanen als een uitgestrekt natuurlijk landschap, is het juist de veeteelt die het probleem vormt voor de biodiversiteit. Ooit waren deze plekken juist de manier hoe mens en natuur dichter bij elkaar kwamen. Naast de grazende koeien leefden hier vele vogels, kleine zoogdieren en groeide er diverse kruiden die door insecten bestoven werden. Vandaag de dag zijn de Nederlandse weilanden plat en groen. Geen verscheidenheid aan bloemen, kruiden, insecten, vogels en geen boom te bekennen.
Naast het eentonige landschap brengt de huidige veeteelt nog een probleem voor de biodiversiteit met zich mee. Je hoort tegenwoordig vaak op het nieuws dat de boeren het niet eens zijn met de aanpak van het stikstofprobleem. Veel minder bekend is wat het stikstofprobleem inhoudt en waarom deze slecht is voor de biodiversiteit.
Allereerst stikstof (N2) zelf is ongeveer 80% van de lucht die we inademen. Stikstof zelf is geen schadelijk gas, maar de verbindingen die daarbij vrijkomen zijn schadelijk voor de natuur. De belangrijkste schadelijke stof die vrijkomt door de landbouw is ammoniak (NH3). Deze stof komt vrij door de uitwerpselen van dieren en bij het bemesten van gewassen. Een groot deel wordt gelijk door de grond opgenomen en bevat voeding voor planten. De deeltjes die niet door planten kunnen worden opgenomen, verdampen en komen via de lucht weer in de grond terecht. Te veel stikstof is slecht voor de biodiversiteit. Planten die veel stikstof op kunnen nemen zoals bramen, brandnetels en grassen verdringen planten die minder stikstof op kunnen nemen. Hierdoor gaan veel zeldzame heiden en bloemplanten verloren.
Het gebrek aan diverse planten werkt als een kettingreactie. Te weinig bloemen zorgt voor een afname van insecten die van de planten moeten leven en bestuiven. De insecten dienen op hun beurt weer als voedsel voor boerenlandvogels en kleine zoogdieren. Zonder verscheidenheid aan planten verliezen deze dieren hun voedsel en schuilplaatsen.
Hoe zit in de natuurgebieden?
Nederland kent geen ongerepte natuurgebieden. Alle natuur in Nederland wordt door mensen beheerd van natuurbeschermingsorganisaties. Veel open heidegebieden ondergaan door de stikstof hetzelfde lot als het boerenland.
Hoewel de bosgebieden redelijk stabiele populaties houden blijven ook zij kwetsbaar. Eind 2021 kwam naar voren dat er toch weer bosoppervlakte is afgenomen. In Nederland is ontbossing gelukkig minder erg dan bijvoorbeeld het Amazonegebied. Als er in Nederland oud bos gekapt wordt, wordt er nieuw bos voor aangeplant. Hoewel dit klinkt als een goed idee verloopt dit nog stroef.
De snelheid waarmee nieuw bos wordt aangeplant houdt de verdwijning niet bij. Het is zelfs het laagste tempo in 50 jaar. Daarbij bevatten oude bomen meer opgenomen CO2 dan jonge bomen, deze CO2 komt vrij bij het kappen van de bomen. Het kost jaren voordat de jonge bomen hetzelfde aantal CO2 weer opgenomen hebben. Naast het feit dat de bomen ook een thuis vormen voor verschillende soorten kleine dieren, zijn deze dus ook essentieel voor het tegengaan van klimaatverandering.
We hebben het nu vooral gehad over de planten en de kleine dieren, maar de natuurgebieden zijn ook het thuis van grotere dieren. Ook zij zijn belangrijk voor de balans van een leefgebied.’’ Vooral de grote herbivoren dragen bij door met hun gedrag (grazen, betreden, poepen en plassen) een gevarieerde vegetatie, en daarmee landschap, tot ontwikkeling te laten komen waardoor er diverse habitats ontstaan voor heel veel verschillende planten en dieren om te leven. De kringloop zit natuurlijk voor een groot deel in het eten en poepen en plassen, waardoor er een interne kringloop van energie en nutriënten plaatsvindt. Ook dode dieren dragen daartoe bij,’’ vertelt consultant en adviseur ecologie Dr. Perry Cornelissen.
In tegenstelling tot veel andere groepen gaat het iets beter met hun aantallen. Toch lopen ook de grotere dieren tegen problemen aan. Zoals eerder benoemd is de Nederlandse geheel in handen van mensen. Natuurgebieden worden omheind door hekken om verkeersproblemen en landbouwschade te voorkomen. Hierdoor kunnen populaties zich niet gemakkelijk verspreiden.
Populaties grote zoogdieren kunnen zich vaak door het gebrek aan ruimte niet natuurlijk ontwikkelen. Het gebrek aan natuurlijke vijanden in veel gebieden, maakt dat dieren zich te snel vermenigvuldigen in een bepaald gebied. Daarom moeten dieren helaas afgeschoten worden om de populaties stabiel te houden. Dit tot grote frustratie van natuurliefhebbers.
Het lijkt alsof de menselijke hand alles kapot maakt wat het aanraakt. Toch is menselijk ingrijpen nodig om dit tegen te gaan.
Hoe zit het dan met de Nederlandse natuurbescherming?
Om een plaatje te schetsen gaan we terug de tijd in. Al sinds de tijd dat de natuur verloren begon te gaan, door de industriële revolutie zijn er natuurbeschermers opgedoken. Rond de vroege twintigste eeuw kwamen de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Vogelbescherming Nederland en Natuurmonumenten samen uit lokale initiatieven. Alleen met als doel om het Nederlandse landschap niet verloren te laten gaan. Ook Staatsbosbeheer werd rond die tijd opgericht door de regering om ongerepte natuur te creëren. Naast landelijk toezicht wordt ook op provinciaal niveau gekeken voor een meer gedetailleerd beeld. Hierdoor werd in 1989 Provinciale landschappen opgericht.
Belangrijke namen die je vaak tegenkomt binnen Nederlandse natuurbescherming zijn die van: onderwijzer Jac. P. Thijsse, schrijver Eli Heimans en assuradeur Pieter van Tienhoven. Deze oprichters van Natuurmonumenten speelden een belangrijke rol in de aanleg van het eerste Nederlandse natuurreservaat; Het Naardermeer. Zij kochten het gebied op voor 155.000 gulden (88.147,45 euro) om te voorkomen dat het gebied zou eindigen als vuilstortplaats. Sinds die tijd is er in Nederland veel meer beschermde natuur bijgekomen. De drie grootste terreinbeheerders zijn: Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Provinciale Landschappen. Hierdoor zal Nederland altijd beschermde natuur kennen, maar de bescherming van de natuur is overduidelijk nodig buiten de natuurgebieden. Specifiek het boerenland.
Maar doen we nu dan in het boerenland?
Om het behoud en winst van natuur is drastische verandering nodig in huidige Nederlandse landbouwcultuur. Hoewel het vooruitzicht negatief lijkt en veel boeren hun onvrede uiten, zijn hier en daar al ideeën om natuur en landbouw naar elkaar te brengen.
In 2020 toen het debat rondom stikstof op begon te waaien werd de communicatielijn: Groeien naar morgen gelanceerd. Groeien naar morgen laat boeren zien hoe zij hun boerenbedrijf toekomstbestendig, natuurinclusief en duurzaam kunnen maken.
Boeren worden door Groeien naar morgen stap voor stap begeleid om over te gaan op kringlooplandbouw. Groeien naar morgen houdt rekening met wat mogelijk is voor de boer en met het landschap. Zodat boeren hun makkelijk hun brood kunnen verdienen komen zij in aanmerking voor subsidies voor natuurbehoud.
Maar wat zijn de mogelijkheden dan?
Veehouders beheren veel grond en kunnen deze op verschillende wijzen natuurinclusiever maken. Door bloemrijke weilanden aan te leggen keren insecten terug naar weilanden. Op die manier keren de boerenlandvogels en kleine zoogdieren terug op hun beurt naar het landschap. Minder koeien per hectare die langer buiten mogen grazen, zorgen op hun beurt ook weer voor minder uitstoot van ammoniak en methaan. Het is ook beter voor het welzijn van het vee en de kwaliteit van de melk. Zo krijgen niet alleen het landschap en boer wat terug, maar wij ook.
Ook de akkerbouw kan meehelpen met de winst van biodiversiteit. Door verschillende gewassen door het jaar heen te kweken raakt de grond minder snel uitgeput. Dit komt omdat gewassen verschillende voedingsstoffen uit de grond halen, gesteund door natuurlijke bloemranden. De kans op ziektes op de gewassen minder groot. Natuurlijke mest en diervriendelijke pesticiden dragen bij aan een betere bodem en lucht.
We hebben nog een lange weg te gaan, maar de zaak is niet verloren.
Primaire bronnen:
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2020, 6 februari). Afname flora en fauna in agrarisch gebied sinds 1900. Geraadpleegd op 2 oktober 2022, van https://www.cbs.nl/nl-nl/achtergrond/2020/06/afname-flora-en-fauna-in-agrarisch-gebied-sinds-1900
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2022, 18 mei). Toename bebouwd gebied ten koste van landbouw. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2022/20/toename-bebouwd-gebied-ten-koste-van-landbouw#:%7E:text=Bijna%20de%20helft%20(49%20procent,24%20procent%20van%20het%20landoppervlak.
Dierenkliniek Benschop Oudewater - Weidegang. (z.d.). Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.dkbo.nl/Weidegang
Fauna van bos, 1990-2020 | Compendium voor de Leefomgeving. (z.d.). Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.clo.nl/indicatoren/nl1162-fauna-van-het-bos
Hoe gaat het met de biodiversiteit in Nederland? (z.d.). Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.voordewereldvanmorgen.nl/artikelen/hoe-gaat-het-met-de-biodiversiteit-in-nederland#:%7E:text=Nergens%20in%20Europa%20gaat%20het,gemiddelde%20ligt%20op%2040%20procent.
Milieu Centraal. (z.d.). Stikstof - alles wat je moet weten. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.milieucentraal.nl/klimaat-en-aarde/milieuproblemen/stikstof-in-de-lucht-en-bodem/#:%7E:text=Stikstofoxiden%20(NOx)%20en%20ammoniak%20(,ook%20insecten%2C%20vlinders%20en%20vogels.
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. (2020, 15 oktober). Lancering groeiennaarmorgen.nl. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.aanpakstikstof.nl/actueel/nieuws/2020/10/12/start-campagne-groeien-naar-morgen
Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit. (2022a, 12 augustus). Bekijk het portret van Noortje. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.groeiennaarmorgen.nl/documenten/videos/2022/08/08/groeien-naar-morgen---noortje
Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit. (2022b, 12 augustus). Bekijk het portret van Pieter. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.groeiennaarmorgen.nl/documenten/videos/2022/08/08/groeien-naar-morgen---pieter
Natuurmonumenten. (z.d.-a). Groot wild. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.natuurmonumenten.nl/standpunten/groot-wild
Natuurmonumenten. (z.d.-b). Onze ontstaansgeschiedenis. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.natuurmonumenten.nl/ontstaansgeschiedenis
Nederlandse natuur: de mens als meester? (z.d.). Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://geografie.nl/artikel/nederlandse-natuur-de-mens-als-meester
Redactie Natuur in je stad. (2020, 5 november). Het gaat niet goed met de zoogdieren in Nederland. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://natuurinjestad.nl/het-gaat-niet-goed-met-de-zoogdieren-in-nederland/
Sukkel, W. (9AD maart). Mengteelt vervangt monocultuur voor duurzame landbouw. Geraadpleegd op 19 september 2022, van https://www.wur.nl/nl/nieuws/mengteelt-vervangt-monocultuur-voor-duurzame-landbouw.htm
Secundaire bronnen:
Achteruitgang biodiversiteit onzichtbaar voor hersenen. (2021, 3 april). Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://bovenkamers.nl/achteruitgang-biodiversiteit-is-onzichtbaar-voor-onze-hersenen/
De geschiedenis van. (z.d.). Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.staatsbosbeheer.nl/over-staatsbosbeheer/organisatie/historie
Deze boeren wijzen de weg uit de stikstofcrisis. (z.d.). Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.voordewereldvanmorgen.nl/artikelen/deze-boeren-wijzen-de-weg-uit-de-stikstofcrisis
Luchtfoto’s van Naardermeer. (z.d.). Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.aerophoto-schiphol.nl/luchtfoto’s%20naardermeer.php
Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit. (2022c, 7 september). Groeien naar Morgen - Groeien naar Morgen. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.groeiennaarmorgen.nl/
Natuurmonumenten. (2019, 17 december). Wat doet stikstof met de heide in Kampina? Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.natuurmonumenten.nl/nieuws/wat-doet-stikstof-met-de-heide-kampina
Redactie Elite. (2019, 8 februari). Systeemvergelijking: stal versus wei. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.vakbladelite.nl/2019/02/08/systeemvergelijking-stal-versus-wei/#:%7E:text=Onder%20weidende%20koeien%20komt%20minder,maatschappij%20associeert%20weidegang%20met%20dierenwelzijn.
Redactie Groen Kennisnet. (2017, 25 november). Nederland draagt bij aan CO₂-uitstoot. Geraadpleegd op 30 september 2022, van https://groenkennisnet.nl/nieuwsitem/ontbossing-in-nederland-draagt-bij-aan-co2-uitstoot-1
Rode Lijst Zoogdieren 2020. (z.d.). Geraadpleegd op 25 september 2022, van https://www.zoogdiervereniging.nl/wat-we-doen/bijzondere-themas/wettelijke-bescherming-van-zoogdieren/rode-lijst-zoogdieren-2020
Schelhaas, M. (2021, 30 november). Weer minder bos in Nederland, trend aan het ombuigen. Geraadpleegd op 30 september 2022, van https://www.google.com/search?q=weinig+bos+bij+Nederland&rlz=1C1CHBF_nlNL885NL885&oq=weinig+bos+bij+Nederland&aqs=chrome..69i57j33i160.6783j0j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8
Stichting LandschappenNL. (z.d.). Waar we voor staan. Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://www.landschappen.nl/waar-we-voor-staan
Waarom is jagen/afschot nog steeds doodgewoon? (2021, 7 september). Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://fauna4life.nl/waarom-is-jagen-afschot-nog-steeds-doodgewoon/
Wikifarmer Redactie. (2022, 6 juli). Wat is gewasrotatie en waarom is het goed? Geraadpleegd op 3 oktober 2022, van https://wikifarmer.com/nl/wat-is-gewasrotatie-en-waarom-is-het-goed/#:%7E:text=In%20een%20systeem%20van%20gewasrotatie,hoeveelheid%20onkruid%20en%20plagen%20vermindert.
Opmerkingen