Hoe de geschiedenis het heden vormt in Iran
- Renate Rijerkerk
- 20 okt 2022
- 9 minuten om te lezen
Bijgewerkt op: 27 nov 2022
Iran is al sinds eind september in het nieuws door de grootschalige demonstraties. Dit naar aanleiding van de dood van Mahsa (Jhina) Amini. Zij werd gedood door de religieuze politie, omdat zij volgens hen haar hoofd niet goed bedekt had. Vanaf toen was de maat vol voor het Iraanse volk.
Hoewel de demonstraties voor ons als buitenstaanders spontaan lijken, speelde er veel meer voor de dood Mahsa Amini. De situatie van de bevolking tegenover de staat en religie is complex. Net zo als complex als religie en politiek in Iran zelf, maar het is meer dan alleen dat. Als we terug kijken in de Iraanse geschiedenis zien we dat Iran veel te maken heeft gehad met veel absolute machthebbers en revoluties die elkaar opvolgde.
De staat en religie
Allereerst kijken we voor onze kijk op het heden naar waar de Iraniërs vandaag in geloven. We kennen Iran als een streng Islamitisch land. Dit komt omdat er strenge Islamitische wetten gelden, zo zijn vrouwen verplicht bij wet om een hoofddoek te dragen. Er geldt een verbod op alcohol en stelletjes kunnen zich in openbaar maar beter inhouden, zeker als je nog niet getrouwd bent. Er geldt veel censuur in de media om vooral westerse invloeden op afstand te houden. Afvalligheid van de Islam wordt met de dood bestraft. Deze wetten worden door de moraalpolitie gehandhaafd, die controleren of iedereen zich aan deze wetten houdt.
De dominante religie in Iran is de Sjiitische Islam. Dit is één van de vele redenen waarom Iran de gezworen rivaal is van Saudi-Arabië wat overwegend Soennitisch is. Andere religies dan Sjiisme zijn toegestaan, zolang ze zich aan de wetten houden. Toch krijgen religieuze minderheden vaak te maken met discriminatie en uitsluiting. Een wetswijziging uit 2021 ingevoerd door huidige president Ebrahim Raisi maakt het leven voor religieuze minderheden nog moeilijker. De wetwijziging maakt ''propaganda tegen de heilige Islam,'' strafbaar, dit maakt dat er al meerdere mensen zijn opgepakt voor het onderwijzen in een ''verkeerde religie''.
De bevolking en religie
Volgens de meeste officiële bronnen is circa ~99% van de bevolking Moslim. Ongeveer 90% is Sjiitisch en 9% Soennitisch. Religieuze minderheden vormen de overige ~1% van de bevolking. De grootste minderheidsreligie is het Christendom, waarvan de meesten behoren tot een Armeens Orthodoxe kerk. Andere minderheidsreligiën zijn het Zoroastrisme (de oorspronkelijke Perzische religie), het Jodendom, het Bahai'i geloof, de Mandaeërs en het Yarsanisme.
De exacte nummers van deze groepen zijn niet bekend. Dit komt omdat niet alle religiën erkend worden door de overheid, ongelovigen vervolgd worden en het verbod voor Moslims om de Islam te verlaten. Veel Iraniërs zijn ook niet comfortabel met het delen van hun religieuze ideeën met vreemden. Verschillende instanties buiten Iran hebben polls gehouden om te kijken waar Iraniërs echt in geloven (of niet). Een organisatie genaamd GAMAAN hield een poll onder Iraniërs over waar zij in geloofde. De resultaten waren aanzienlijk verschillend met die van de officiële instanties gevestigd in Iran. Uit de poll bleek dat slechts 32,2% zich identificeerde als Sjiiet. 22,2% gaf zich met geen enkele religie te identificeren en 8,8% gaf aan volledig atheïst (niet in een god te geloven) te zijn en 5,8% agnost (iemand die gelooft dat je niet aankan tonen dat een God bestaat). Religie onder Iraniërs is veel kleiner en diverser in het dagelijks leven dan je zou denken.
Maar hoe heeft Iran zo een ingewikkelde relatie met macht en religie?
Iran heeft een lange geschiedenis van diverse rijken en invloedssferen en wordt door diverse volkeren bewoond. De volledige geschiedenis van Iran vertellen is onbegonnen werk, daarom vatten we deze kort samen en springen we naar de recente geschiedenis.
We zien hoe geschiedenis zich herhaalt en hoe we het vandaag de dag terug zien. De huidige staat Iran komt voort uit het Perzische Rijk (wat veel meer omvatte dan het huidige Iran) die we zien als bakermat van de beschaving. Vandaar dat de grootste bevolkingsgroep in het land de Perzen genoemd worden en de taal Perzisch spreken.
Voor de Islam
De geschiedenis van Iran begint al ruim 600 jaar voor onze jaartelling als het Perzische Rijk met als religie het Zoroastrisme. Naast de Perzen (de mensen die we nu Iraniërs noemen) woonde hier altijd een verscheidenheid aan volken met eigen religiën en culturen. De eerste dynastie genaamd de Achaemeniden kwam ten val na de veroveringen van de jonge Macedonische koning Alexander de Grote. In die tijd verspreide het Hellenisme (oud-Griekse cultuur) zich van het westen verder naar het oosten. De cultuur raakte in die periode sterk beïnvloed door de Griekse taal, filosofie en kunst. Toch kwam er na bijna 500 jaar een einde aan de Helleense overheersing en deden de Parthen hun intrede. Onder de Parthen nam de Helleense cultuur geleidelijk af en leefde de Perzische cultuur herop. Door het gebrek aan een hechte centrale macht onder de Parthen wist de lokale Perzische koning Ardashir een succesvolle opstand te lijden. Ardashir werd gekroond tot Sjah en zo begon de Sassanidische tijd. In deze tijd werd het Zoroastrisme ingevoerd tot de officiële staatsgodsdienst. Religieuze minderheden werden getolereerd maar beperkt. Dit was de laatste Zoroastrische dynastie.
De introductie van Islam
Hoewel de Sassanidische dynastie een sterk centraal machtsorgaan was, werden zowel Perzië als hun vijand Byzantium (van het Byzantijnse Rijk) definitief van de kaart geveegd in 651 als oppermachthebber. Het eerste Arabische Kalifaat deed hun intrede en dat was voor de geschiedenis van Islamitisch Iran begint. Toentertijd was de Soennitische Islam de dominante religie.
Het Sjiisme werd pas in 1501 de officiële staatsgodsdienst onder de Safawieden. In de tijd van Islam kende Perzië nog vele Turkse en Mongoolse leiders, die ook met ijzeren vuist regeerde. De Islam bleef de belangrijkste religie in de regio. Maar dat is teveel voor dit onderwerp, daarom springen we nu naar de recente geschiedenis.
De Sjahs en het secularisme
In 1921 kwamen de eerste grote schuddingen tegen de Islam als leidende religie . Reza Khan de Kozakken-generaal met journalist Said Zia al-Din Tabataba'i pleegde een staatsgreep. Beide waren zij geïnspireerd door Atatürk en westerse idealen. Nadat de Sjah Ahmad Kadjar zijn macht sterk ingeperkt was vertrok hij in 1925 naar Frankrijk. Reza Khan riep zichzelf in 1926 uit tot de nieuwe Sjah en zichzelf naar de pre-Islamitische Perzische dynastie Pahlavi. Onder de nieuwe Pahlavi-dynastie werd de naam Perzië gewijzigd naar Iran.
Reza Pahlavi was zo erg voor de secularisering dat hij wetten invoerde die Islamitische gebruiken verboden. Demonstraties werden hardhandig de kop in gedrukt. Dit alles om een moderne staat naar een westers model in te richten. De Sjah onderhield in de jaren dertig banden met nazi-Duitsland hun belangrijkste handelspartner. Hoewel hij geen fascist werd, vielen de Britten en de Russen toch het land binnen, om te voorkomen dat Iran zich bij de asmogendheden (Italië, Duitsland en Japan) zou aansluiten. Dit werd Operation Countenance genoemd. Reza Pahlavi deed in 1941 afstand van de troon en werd verbannen naar Zuid-Afrika, omdat hij de geallieerden geen toegang gaf tot de Perzische Corridor (een belangrijke handelsroute). In 1944 volgde zijn zoon Mohammed Reza Pahlavi hem op met hulp van de Britten en de Amerikanen. Terwijl de Russen liever de Communistische partij Tudeh aan de macht zagen.
Mohammed Reza Pahlavi was geen absoluut heerser. Toch wist hij na een korte vlucht naar Rome met steun van CIA in 1953 meer macht (en rijkdom) naar zich toe te trekken. De premier Mohammed Mossadeq die de macht van de Sjah verder in wilde perken werd gevangen gezet, nadat hij de oliebedrijven nationaliseerde.
Mohammed Reza Pahlavi was net als zijn vader een voorstander van verwestering en voerde verdere hervormingen in. Zo kwam er in 1957 een tweepartijenstelsel (wat in 1975 weer afgeschaft werd). Toch was de Sjah niet gediend van tegenstanders en richtte hij datzelfde jaar de geheime politie genaamd de SAVAK op, om tegenstanders hard handig aan te pakken. Hij probeerde het grotendeels ontevreden volk met verdere hervormingen te tevreden te stellen. Zo kwam er verdere vrouwen emancipatie met algemeen kiesrecht, leerplicht en nationalisering van de naturalegrond en weilanden. De arme boeren zouden meer land moeten krijgen hierdoor. Dit land was veelal in bezit van Moslim geestelijken, die de grond onderling verder bleven verdelen en vererven. Dit wordt de Witte Revolutie genoemd. Het tevreden stellen van de bevolking mislukte echter zwaar en de Sjah probeerde vergeefs nog een paar extra hervormingen in te voeren. Zoals de afschaffing van het eenpartijstelsel en de terugkomst van de Islamitische kalender.
Reza Pahlavi en Mohammed Reza Pahlavi, de laatste Sjahs. (Afbeeldingen: wikimedia)
De Iraanse revolutie
Vanaf de jaren 70 nam de onvrede over de Sjah verder toe. Linkse, liberale en geestelijke groeperingen begonnen zich hardhandig tegen de Sjah te verzetten. Belangrijk om mee te nemen is dat ieder voor diens eigen doeleinden tegen de Sjah inging. Begin 1979 wist Mohammed Reza Pahlavi dat zijn machtspositie onhoudbaar was en vluchtte 'tijdelijk' naar het buitenland om nooit meer terug te keren. Dit wordt gezien als het eerste deel van de revolutie.
Nadat duidelijk werd dat de Sjah nooit meer terug zou keren, keerde de geestelijke Rohallah Khomeini terug na vijftien jaar verbannen te zijn. Khomeini maakte zich geliefd door zich uit te spreken tegen de Amerikanisatie die door Sjahs doorgevoerd en bewonderd werd. Khomeini schoof zijn mede-tegenstanders van de Sjah aan de kant en greep de macht. Hij liet de bevolking in een referendum kiezen tussen de Islamitische Republiek of het beleid van de Sjah. De overgrote meerderheid (98,2%) van de bevolking koos voor de Islamitische Republiek. Dit wordt de Islamitische revolutie genoemd.
Maar waarom is de bevolking na hun keuze niet tevreden?
Al snel bleek voor het volk van dat zij de ene onderdrukker omgeruild hadden voor de ander. Onder Khomeini werden de strenge Islamitische wetten ingevoerd zoals we die vandaag kennen. Sindsdien worden vrouwen, religieuze- en etnische minderheden als tweederangsburgers weggezet. Alcohol, dansen, zingen, LHBTI-rechten, vrijheid van meningsuiting werden net als veel andere dingen verboden. Om deze wetten te handhaven richtte Khomeini de moraalpolitie op. Er volgde opnieuw onrust en instabiliteit, die ook zorgde voor de Irak-Iranoorlog van 1980 tot 1988. Toen de Iraakse President Saddam Hoessein van de onrust gebruik maakte om Iran binnen te vallen.
Hoewel er een president en een parlement aanwezig zijn in de Islamitische Republiek, blijft de grootste machthebber een Sjiitische geestelijke genaamd: de 'Ayatolla' omringd door zijn hoeders. Het Westen met name de Verenigde-Staten wordt als de bron van al het kwaad afgeschilderd.
De band met het Westen verslechterde zwaar hierdoor. Iran werd diverse sancties opgelegd zoals een verbod op handel van de VS en later de EU en VN landen. Iran bleek echter een groot nucleair plan te hebben, daarom werd in 2015 het JCPOA-akkoord ondertekend. In een ruil voor mindersancties zou Iran het atoomplan stopzetten. In 2018 werden de deal stopgezet en ging Iran verder met hun atoomplan, waardoor er opnieuw sancties werden opgelegd. Dit resulteerde in hoge inflatie, waardoor alles duurder wordt. Hierdoor bevindt het volk zich opnieuw in slechte economische en sociale omstandigheden.
In 1999 was er al een studentenprotest, in 2009 een demonstratie tegen verkiezingsfraude en in 2019 tegen de verhoogde gasprijs en werkloosheid. Toen spraken mensen zich uit tegen de regering en sinds kort ook tegen de Ayatolla en het regime. Zoals altijd zijn ook deze protesten hardhandig aangepakt. Toch was het volk tussen deze gebeurtenissen en de dood Mahsa Amini toch niet helemaal stil te krijgen. Hoewel er censuur geldt en sociale media verboden is, weten jongeren (een belangrijke groep in de huidige protesten) met handige snufjes de blokkade te omzeilen. Daarnaast zijn drank, drugs en illegale feestjes volop in de omloop onder de Iraanse bevolking. Ook religieuze minderheden laten zich niet klein houden, zo is Iran thuis van de snelst groeiende ondergrondse kerkgemeenschap.
Maar één van de meest kenmerkende voorbeelden is het feit dat de verplichte hoofddoek vaak 'uitdagend' gedragen wordt. Veel vrouwen droegen hun hoofddoek op een manier, waardoor de voorkant van hun haar zichtbaar is of als een accessoir in plaats van een religieus kledingstuk. Ondanks herhaaldelijke protesten bleef een revolutie lang uit, omdat Iraniërs nog vers in het geheugen hebben dat een revolutie vaak uitloopt op nieuwe ellende.
Tijd voor een nieuwe revolutie?
Wat er nu gaat gebeuren is nog erg onzeker. Toch ziet de woede van de bevolking er nu anders uit. Hoewel de regering het tegengaat delen jonge demonstranten massaal hoe vrouwen hun hoofddoek afgooien en zelfs verbranden of hun haar knippen, om de wereld te laten zien wat gebeurt. Hoewel er dagelijks doden en gewonden vallen gaan de demonstraties door, voor vrijheid en gelijkheid.
Iran lijkt na jaren van invloeden van buitenaf opnieuw terug te keren naar veranderingen van binnenuit zoals in de Oudheid. Hoewel we nog niet kunnen spreken of er wellicht een nieuwe revolutie tot stand gaat komen met gewenste resultaten, is de eeuwen oude revolutie cultuur nog lang niet dood.
Bronnen:
Arab, P. T. & Maleki, A. (2020, 10 september). Iran’s secular shift: new survey reveals huge changes in religious beliefs. The Conversation. Geraadpleegd op 20 oktober 2022, van https://theconversation.com/irans-secular-shift-new-survey-reveals-huge-changes-in-religious-beliefs-145253
Geschiedenis van Iran. (2015, 7 augustus). Iran Silk Road. Geraadpleegd op 20 oktober 2022, van https://www.iransilkroad.nl/over-iran/de-iraanse-cultuur/index.html
Kaplan, A. (2022, 23 september). Why Iranian Women Are Cutting Their Hair and Burning Their Headscarves in Protest. TODAY.com. Geraadpleegd op 20 oktober 2022, van https://www.today.com/news/news/iranian-women-are-cutting-hair-burning-headscarves-protest-rcna49120
Koster, M. (2022, 26 maart). Iran: het land waar niets mag, maar alles kan? NPO Kennis. Geraadpleegd op 20 oktober 2022, van https://npokennis.nl/longread/7769/iran-het-land-waar-niets-mag-maar-alles-kan
Nijssen, D. (2016, 2 december). Verloren Oudheid | De opkomst van het Perzische Rijk - Deel 1. Sargasso. Geraadpleegd op 20 oktober 2022, van https://sargasso.nl/verloren-oudheid-opkomst-perzische-rijk-deel-1/
Nws, V. (2019, 11 februari). In beeld: 40 jaar Iraanse revolutie. vrtnws.be. Geraadpleegd op 20 oktober 2022, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/01/28/in-beeld-40-jaar-iraanse-revolutie/
Sjah Mohammed Reza Pahlavi (1919-1980). (2022, 26 september). Historisch Nieuwsblad. Geraadpleegd op 20 oktober 2022, van https://www.historischnieuwsblad.nl/sjah-mohammed-reza-pahlavi-1919-1980/
Vuylsteke, C. (2022, 3 oktober). Na aanhoudend protest Iran: ‘Washington wil daar nu geen revolutie’. Knack. Geraadpleegd op 20 oktober 2022, van https://www.knack.be/nieuws/wereld/washington-wil-nu-geen-revolutie-in-iran/
Zorgen om positie christenen in Iran. (z.d.). KRO-NCRV. Geraadpleegd op 20 oktober 2022, van https://kro-ncrv.nl/zorgen-om-positie-christenen-in-iran
Opmerkingen